به عنوان یک گوهرشناس و کسی که هر روز با سنگ‌های قیمتی سر و کار دارد، می‌توان با نگاه کردن به یک گوهر و استفاده از دانش اولیه گوهرشناسی، اطلاعات زیادی در مورد آن کسب کرد. افرادی که مرتباً با سنگ‌های قیمتی سر و کار دارند، می‌توانند جواهرات را صرفاً بر اساس خواص فیزیکی آنها شناسایی کنند.

خواص فیزیکی سنگ‌های قیمتی

وزن یا وزن مخصوص (SG)

این مربوط به میزان سنگینی یک سنگ قیمتی با اندازه خاص است. به عنوان مثال، یک فروشنده الماس می‌داند که الماس ۵.۲ میلی‌متری ۰.۵۰ قیراط وزن دارد و اینکه آن سنگ قیمتی در دست چگونه احساس می‌شود، به دلیل وزن مخصوص ۳.۵۲ آن است. با این حال، یک محرک الماس مانند زیرکونیا مکعبی (CZ) دارای وزن مخصوص ۵.۶ است، بنابراین CZ 5 میلی‌متری بسیار سنگین‌تر از یک الماس احساس می‌شود. این تکنیک به عنوان “وزن” شناخته می‌شود و می‌توان با برداشتن سنگ‌های قیمتی مختلف در روز و فقط احساس وزن آن در مقایسه با اندازه‌اش، آن را تمرین کرد. برای آزمایش این موضوع، اگر چیزی شبیه به اوپال دارید، وزن آن را در کف دست خود احساس کنید. آن را بالا و پایین بپرانید و آن را حس کنید. سپس هر سنگ قیمتی دیگری را که دارید بردارید. اوپال بسیار سبک است (وزن مخصوص ۱.۴۵)، بنابراین حتی اوپال‌های بزرگتر در مقایسه با سنگ‌های قیمتی رنگی کوچکتر، سبک‌تر احساس می‌شوند.

مهار و مقیاس MOHS

سختی، مقاومت یک سنگ قیمتی در برابر خراشیدن است . این مقاومت با مقیاسی به نام مقیاس MOHS اندازه‌گیری می‌شود. سخت‌ترین سنگ قیمتی، الماس است که سختی آن ۱۰ است. فقط یک الماس می‌تواند الماس دیگری را خراش دهد، هیچ چیز دیگری نمی‌تواند. کوراندوم ( یاقوت کبود و یاقوت ) عدد ۹ را دارد، بنابراین بسیار سخت است. کوارتز دارای MOHS 7 است که عدد سختی بسیار مهمی است. در جواهرات، معمولاً توصیه می‌شود از سنگ قیمتی با سختی ۷ یا بیشتر استفاده شود. چرا؟ خب، کوارتز یک ماده معدنی بسیار رایج در زمین است و هوای اطراف ما در واقع حاوی ذرات ریز کوارتز است. اگر به این فکر کنید که چقدر گرد و غبار و کثیفی می‌تواند روی انگشتر شما بنشیند، می‌توانید فرض کنید که مقدار کمی کوارتز روی سنگ قیمتی زیبای انگشت حلقه شما وجود دارد، بنابراین وقتی آن کثیفی را پاک می‌کنید، کوارتز هر سطحی را که روی آن باشد، خراش می‌دهد. اگر سنگ قیمتی شما سختی ۷ یا کمتر داشته باشد، خراشیده می‌شود و به آرامی درخشش یا «درخشندگی» خود را از دست می‌دهد. از آنجایی که الماس سخت‌ترین است، توضیح می‌دهد که چرا الماس‌هایی که ۱۰۰ سال قدمت دارند، حتی تا به امروز هم می‌درخشند. سختی می‌تواند به عنوان یک سرنخ هنگام خرید برخی از سنگ‌های قیمتی مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان مثال، اگر کسی سعی دارد یک یاقوت کبود سفید (سختی ۹) به شما بفروشد، و به نظر می‌رسد که خراشیده شده است یا محل اتصال صفحات (جایی که نقاط صفحه به هم می‌رسند) به نظر می‌رسد که فرسایش یافته‌اند، باید این سوال پرسیده شود که آیا این واقعاً یک یاقوت کبود سفید است یا چیز دیگری مانند شیشه.

شکل 1 مقیاس MOHS

شکل 2 شبه الماس. سطوح بسیار خراشیده و ساییده شده

دوام

این یک ویژگی بسیار مهم سنگ‌های قیمتی است. دوام می‌تواند به جنبه‌های زیادی مانند مقاومت در برابر خوردگی، مقاومت در برابر حمله شیمیایی (عطر و غیره)، مقاومت در برابر ضربه مکانیکی و مقاومت در برابر نور مربوط باشد. بیایید دوباره به الماس نگاه کنیم. این سخت‌ترین سنگ قیمتی است، به این معنی که با هیچ چیز دیگری غیر از الماس خراشیده نمی‌شود. اما خیلی محکم نیست. الماس در امتداد سطوح خاصی به معنای رخ است و در برابر ضربه مکانیکی ضعیف است. برخی از سنگ‌های قیمتی، مانند مروارید ، که ارگانیک هستند، می‌توانند توسط چیزهای روزمره مانند عطر، عرق و سایر مواد شیمیایی آسیب ببینند. مرواریدها نیاز به مراقبت ویژه دارند، مثلاً فقط پس از اتمام آرایش و عطر زدن، آنها را بپوشید و سپس در پایان شب، آنها را فقط در آب گرم و صابون بشویید. این کار درخشش مرواریدی (معروف به شرق) را حفظ می‌کند. یکی دیگر از عوامل دوام، قرار گرفتن در معرض نور است. این ممکن است مسخره به نظر برسد، اما برخی از سنگ‌های قیمتی در معرض نور خورشید دچار کاهش رنگ می‌شوند. رایج‌ترین سنگ قیمتی که این ویژگی را دارد، کونزیت و اخیراً توپاز امپریال تقلبی است . هر دوی این سنگ‌های قیمتی را می‌توان از طریق تابش بهسازی کرد و این سنگ‌های قیمتی بهسازی شده می‌توانند در معرض نور خورشید رنگ خود را از دست بدهند. برخی از سنگ‌های قیمتی حتی بی‌رنگ می‌شوند. کونزیت به همین دلیل معمولاً به عنوان “سنگ قیمتی عصر” شناخته می‌شود. ماکسی یک سنگ قیمتی طبیعی کلکسیونی است که خاصیت طبیعی آن این است که وقتی از زمین بیرون می‌آید آبی خیره‌کننده‌ای دارد و سپس ظرف 30 دقیقه پس از قرار گرفتن در معرض نور خورشید شفاف می‌شود. لاجورد یک سنگ قیمتی بسیار سخت و بسیار بادوام است. این خاصیت را می‌توان هنگام بررسی لاجورد استفاده کرد زیرا اگر سنگ قیمتی مورد نظر دارای فرورفتگی‌های کوچک یا شکستگی‌های صاف باشد، احتمالاً لاجورد طبیعی نیست، بلکه شاید یک نسخه مصنوعی باشد که از یک ماده از نوع خاک رس ساخته شده است (این ماده توسط شرکتی به نام گیلسون از فرانسه ساخته می‌شود).

شکل 3 ماکسیکس: قبل و بعد از قرار گرفتن در معرض نور خورشید

شکل 4 لاجورد زبر، شکستگی نوع دانه‌ای را نشان می‌دهد.

رخ

اسم خیلی خوبی است، اما آن معنایی که شما فکر می‌کنید را ندارد. این به خاصیتی در برخی از سنگ‌های قیمتی اشاره دارد که در آن یک ضعف اتمی در امتداد صفحات خاصی از سنگ قیمتی وجود دارد. این صفحات می‌توانند باعث شوند که سنگ قیمتی در معرض ضربه مکانیکی به راحتی بشکند. رخ با شکستگی‌های “پله‌ای” روی سنگ قیمتی با درخشش بسیار براق مشخص می‌شود. اگر یک سنگ قیمتی شکسته شود و شکستگی دانه‌ای نشان دهد (به سنگی فکر کنید که می‌شکند مانند لاجورد)، پس رخ ندارد. سنگ‌های قیمتی می‌توانند رخ پایه داشته باشند، مانند میکا و توپاز ، که در آن ضعف موازی با پایه کریستال است. سایر سنگ‌های قیمتی دارای رخ منشوری هستند که ضعفی موازی با وجوه کریستال است. الماس دارای رخی است که موازی با وجوه هشت‌وجهی است. کونزیت دارای رخ بسیار زیبایی است، که در آن اشکال مثلثی کوچکی روی سطح سنگ ایجاد می‌کند. رخ می‌تواند برای جدا کردن کریستال‌هایی که بسیار شبیه به هم هستند استفاده شود. به عنوان مثال، توپاز و کوارتز. توپاز دارای رخ پایه است در حالی که کوارتز هیچ رخی ندارد. اگر پایه کریستال دارای شکستگی‌های “پله‌ای” باشد، نشانه خوبی از توپاز است.

شکل 5 شکست‌های پله‌ای نشان دهنده کلیواژ در این کانی است

شکل 6 میکا دارای رخ قاعده‌ای است. برش‌ها را می‌توان به موازات قاعده ایجاد کرد.

شکل 7 الگوهای کونزیت ناشی از کلیواژ. به شکل پله مانند توجه کنید.

دوقلوزایی

این به عنوان تغییر در جهت رشد کریستال در یک سنگ قیمتی تعریف می‌شود. اسپینل یک دوقلوی زیبا (به نام دوقلوی تماسی) دارد که در آن شکل هشت‌وجهی اسپینل متوقف شده و شروع به رشد در جهت دیگری می‌کند. این صفحه دوقلویی را می‌توان در داخل یک سنگ قیمتی برش خورده مشاهده کرد که نشانه خوبی از طبیعی بودن سنگ قیمتی است. کوارتز دارای دوقلویی (که به دوقلویی نفوذی معروف است) است، همانطور که در اکثر نمونه‌های کوارتز دیده می‌شود. آمتیست دارای دوقلویی دیگری به نام دوقلویی برزیلی است که برای جداسازی کوارتز طبیعی از همتای مصنوعی آن استفاده شده است. کریزوبریل چیزی دارد که دوقلوی چرخه‌ای نامیده می‌شود، جایی که گوهر به طور مداوم جهت خود را تغییر می‌دهد و یک دایره کامل را کامل می‌کند.

شکل 8 دوقلوی اسپینل. تغییر در جهت بلور قابل مشاهده است

شکل 9 دوقلوی اسپینل. دوقلوی کامل 180 درجه

شکل 10: دوقلوی حلقوی کریزوبریل

عادت کریستالی

این شکل فیزیکی نحوه رشد بلورهای سنگ‌های قیمتی است. این را نباید با سیستم بلوری یک سنگ قیمتی اشتباه گرفت. الماس و اسپینل دارای ریخت بلوری هشت‌وجهی هستند. کوراندوم ریخت بلوری شش‌وجهی دوهرمی دارد. تورمالین ریخت مثلثی گرد دارد و گارنت ریخت دوازده‌وجهی لوزی است. ریخت همه سنگ‌های قیمتی قابل تغییر است و گاهی اوقات اصلاً شبیه ریخت بلوری رسمی نیست.

شکل 11 رفتار بلوری گارنت

شکل 12 رفتار بلوری تورمالین

سیستم کریستال

این نحوه‌ی ساختار اتم‌های درون شبکه‌ی کریستالی است. این ویژگی می‌تواند میزان سختی سنگ قیمتی، واکنش آن به نور و حتی دوام سنگ‌های قیمتی را تعیین کند. سیستم‌های کریستالی عبارتند از: مکعبی (Cubic)، چهارضلعی (Tetragonal)، شش‌ضلعی (Hexagonal)، مثلثی (Trigonal)، ارتورومبیک (Orthorhombic)، تری‌کلینیک (Triclinic) و مونوکلینیک (Monoclinic).